FRENK UİLYAM TAUSSİQ

 Əsərləri: “Mövcud tarifin tarixi” (1885), “ABŞ-ın tarif tarixi” (1888), “Faiz və mənfəət arasındakı əlaqə” (1894), “Pulun miqdar nəzəriyyəsi” (1895), “Əmək haqqı və kapital” (1896), “İqtisadiyyatın əsasları” (1911), “Tarif məsələsinin bəzi cəhətləri” (1918), “İxtiraçılar və pul yaradanlar” (1915), “Beynəlxalq ticarət” (1927). 

Amerikalı iqtisadçı Frenk Taussiq iqtisad elmində neoklassik istiqamətin görkəmli nümayəndələrindən biri olmuşdur. Taussiqə görə, iqtisadi nəzəriyyə, hər şeydən əvvəl, real problemləri öyrənmək üçün bir vasitədir.

O, müasir ticarət nəzəriyyəsinin əsaslarının yaradıcılarından hesab olunur. Taussiqin ümumi ticarət şərtləri konsepsiyasına görə, ticarət şərtlərini qiymətləndirərkən axın miqdarını nəzərə almaq lazımdır (məsələn, immiqrantların pul köçürmələri). Frenk, eyni zamanda ixrac sənayesindəki əmək haqları ilə ixrac və idxalın hərəkəti arasındakı əlaqəni və bu əlaqənin milli gəlirə mümkün təsirini də araşdırmışdır. Onun fikrincə, ixracat sahələri iqtisadiyyatın digər sahələrinə təsir göstərir. İqtisadçı ticarət balanslarının kapital axınlarına uyğunlaşma meyli olduğuna inanırdı.

Taussiq iddia edirdi ki, əmək haqqı son nəticədə qısa müddət ərzində artırıla bilməyən istehlak malları fondundan əldə edilən gəlirdir. Əməyin göstərdiyi xidmətlər indiki dövrdə deyil, gələcəkdə öz bəhrəsini verir, mövcud mallar isə bu xidmətlərin ödənişi üçün istifadə olunur. Əməyin ödənişində fayda kimi təmin edilə bilənlər keçmişdə göstərilən işlərdən asılıdır. Ümumi əmək haqqı səviyyəsi sahibkarlıq fondunun gəlirliliyi artırmaq üçün nəzərdə tutulan hissəsi ilə əlaqədardır, yəni əmək haqqı dövriyyə kapitalının iş təklifinə təsirinin nəticəsidir. O, əmək haqqının səviyyəsinin yalnız tələb şərtləri yaxşılaşdırıldığı təqdirdə artırıla biləcəyinə inanırdı.

Taussiq sənaye depressiyası ilə maliyyə böhranını fərqləndirirdi. Depressiya dövründəki böyük dalğalanmaları kapitalist istehsalının quruluşuna, yəni əmək bölgüsünə və qismən psixoloji səbəblərə bağlayırdı. İstehsal müxtəlif mərhələləri əhatə etdiyindən mütənasib səhvlərin olması ehtimalı yüksəkdir, bu, xüsusilə sürətli dəyişiklik dövrlərində depressiyanın birbaşa səbəbidir. Əsas kapitala qoyulan böyük investisiyalar qaçılmaz olaraq vəziyyəti ağırlaşdırdığı üçün, bir sektordakı qeyri-mütənasiblik digər sektorlara yayılaraq bədbinlik və qeyri-müəyyənlik əhval-ruhiyyəsi yaradır. Nəhayət, dalğalanmaların intensivliyi kredit sisteminin təsirindən də təsirlənə bilər.

Şəkər idxalına tarif ilə şəkər sənayesinin qorunmasını dəstəkləyən iqtisadçının fikrincə, bu sənaye Amerika kənd təsərrüfatına qeyri-maddi faydalar verir. İxtisassız işçi qüvvəsi kənd təsərrüfatının zəhmət tələb edən şəkər çuğunduru sektorunda məşğulluq qazanır. Onun fikrincə, şəkər çuğunduru Kolorado, Utah, İdaho, Montana və Kaliforniyanın suvarılan bölgələrinin sərin iqlimlərində daha yaxşı böyüyür.

Mükəmməl bir müəllim kimi Taussiq sonrakı nəsil iqtisadçılara böyük təsir göstərmişdir.

P.S. İqtisadçı, tarixçi və sosioloq Frenk Taussiqin atası 1840-cı illərdə Çexoslovakiyadan ABŞ-a köçmüşdür. O, həkim, hakim kimi çalışmış, eləcə də bank işi və sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olmuşdur. Frenk mədəni ailədə böyümüş və əla təhsil almışdır. Valideynləri onun ədəbi və musiqi maraqlarını təşviq etmiş və o, kiçik yaşlarından skripka çalmışdır.

Berlin Universitetində iqtisadiyyat təhsili alan Frenk həmin dövrdə bir il Avropanı da gəzmişdir. Sonra bir neçə il prezident Çarlz Uilyam Eliotun katibi vəzifəsində işlədiyi müddətdə Harvardda hüquq və iqtisadiyyat üzrə məzun olmuşdur.

Taussiq ictimai fəaliyyətlərdə fəal iştirak etmiş və müxtəlif dövlət qurumlarında çalışmışdır. O, 1904-1905-ci illərdə Amerika İqtisadi Birliyinin Prezidenti, 1917-1919-cu illərdə ABŞ Tarif Komissiyasının ilk sədri, 1925-ci ildə Britaniya Akademiyasının üzvü olmuşdur. Ticarət müqavilələrinin tənzimlənməsində öz tövsiyyələrini vermək üçün 1919-cu ildə Paris Sülh Konfransında iştirak edən iqtisadçı həmin ilin noyabr ayında prezident Vudro Vilsonun dəvəti ilə kapital və əmək arasındakı barışı təşviq etmək məqsədilə Vaşinqtonda keçirilən ikinci sənaye konfransına qatılmışdır. O, Millətlər Birliyinin tərəfdarı idi.

Uzun illər Harvard Universitetində kafedrada professor kimi işləyən Taussiqin bu vəzifədəki varisi Y.Şumpeter olmuşdur.

İki dəfə ailəli olan Taussiqin ilk evliliyindən bir oğlu və üç qızı dünyaya gəlmişdir.

Hazırladı: elmi işçi Gülnarə Fətəliyeva